Doelsysteemgestuurd

Heel veel handelen van leerlingen en studenten (studenten, leerlingen en leraren) is intentioneel. Ze doen iets omdat ze hiermee iets willen bereiken. Nu streven leerlingen en studenten meestal niet een geïsoleerd doel na, maar meerdere doelen tegelijkertijd. In een doelsysteem kunnen de doelen die leerlingen en studenten met hun handelen nastreven overzichtelijk en compact worden weergegeven.

In het bijgaande figuur worden doelen weergegeven die meestal actief zijn bij een biologieleraar. Onderaan het doelsysteem staat wat ze na elkaar doet (van links naar rechts) bij veel van haar lessen. In de rijen daarboven staat welke doelen ze met deze handelingen wil bereiken. Zo begint ze de les vaak met lesoverzicht om leerlingen structuur te bieden en dat vindt ze weer belangrijk omdat dit bijdraagt aan het behalen van goede resultaten. De doelen die hoog in het doelsysteem maken deel uit van de identiteit van een persoon. In het figuur zijn de doelblokjes grijs gekleurd waarvan de leraar vindt dat ze er nog niet altijd in slaagt om deze doelen te bereiken.

Het doelsysteem laat ook zien dat het niet eenvoudig is om meerdere doelen tegelijkertijd te realiseren. Hoe zorg je er voor dat je bijvoorbeeld zowel motiveert, maar ook structuur biedt, controle houdt op wat ze kunnen, maar tegelijkertijd ook orde houdt. Dit verklaart ook waarom leraren vaak weliswaar de opvattingen achter onderwijsvernieuwingen onderschrijven maar het toch niet zo uitvoeren omdat het conflicteert met hun andere doelen.

Tegen deze achtergrond hebben we een bridging approach (overbruggingsbenadering) ontwikkeld om leraren te helpen bepaalde onderwijsvernieuwingen te implementeren zonder dat dit ten koste gaat van hun andere doelen en het tegelijkertijd niet teveel extra tijd en middelen vergt. Daartoe brengen we eerst hun doelsysteem in kaart en laten vervolgens zien hoe middels kleine aanpassingen en recombinaties van wat ze al in hun lessen doen niet alleen een onderwijsvernieuwing maar ook hun eigen doelen beter kunnen realiseren. Voor een praktische uitwerking van deze benadering verwijzen we naar hoofdstuk 7 van onderstaande Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs.

• Het gebruik van een praktisch didactisch model door beginnend docenten voor het leren ontwerpen van lessen – Universiteit Leiden
• Brede vorming in verscheidenheid: een toolbox voor het realiseren van onderwijsidealen in de context van het profiel van de school – Universiteit Leiden
• Praktijkkennis en lesontwerp van biologiedocenten in de context van onderwijsvernieuwing – Universiteit Leiden

• De Boer, E. Janssen, F. J. J. M., Dam, M. & Van Driel, J.H. (2019). Ontwikkeling van agency van docenten-in-opleiding: Een ecologisch perspectief. Pedagogische studiën, 96, 354-377.

De laatste jaren is er veel aandacht voor teacher agency. Bestaand onderzoek naar teacher agency vanuit socioculturele  benaderingen biedt inzicht in hoe agency in interactie met de situatie tot stand komt en zich in de tijd ontwikkelt. Echter, het biedt nog weinig concrete handvatten voor het ondersteunen van de ontwikkeling hiervan bij docenten. In deze studie zullen we allereerst op basis van inzichten uit de ecologische psychologie tot kenmerken komen van een integratieve ecologische benadering voor het begrijpen en ondersteunen van (vakdidactische) agency van docenten. Vervolgens testen we deze benadering in een empirisch onderzoek onder biologiedocenten-in-opleiding waarvan een jaar lang data zijn verzameld over de ontwikkeling van het vakdidactische repertoire in relatie tot hun meervoudige doelen en handelingsmogelijkheden (veld van affordances). Resultaten laten zien dat alle deelnemers zich in de tijd stapsgewijs ontwikkelden op de verschillende dimensies van hun vakdidactische agency (inhoudelijke invalshoek, onderwijsleerproces en  inhoudstype). Hierbij werd bijvoorbeeld de inhoud van het lesboek als vertrekpunt genomen, waarna via onderwijsexperimenten andere varianten werden uitgeprobeerd. Deelnemers gaven in de tijd aan  dat ze hun (meervoudige) doelen beter realiseerden. Deze studie laat zien dat een integratief kader  behulpzaam is bij zowel het begrijpen als het ondersteunen van de ontwikkeling van teacher agency.

• Janssen, F. J. J. M., Westbroek, H., & Doyle, W. (2013). How to make innovations practical. Teachers College Record, 115(7), 1-43.

This paper presents a bridging methodology for connecting pedagogical innovations to the practical demands of classroom teaching. The methodology is initially framed within practicality theory, which is an ecologically grounded analysis of the design issues and constraints practitioners face in the everyday work of teaching. To conduct lessons, teachers must daily construct procedures (instrumentality) that fit circumstances (congruence) within available time and resources (cost). Underlying these practicality dimensions is a set of reasoning processes that can be understood from the perspective of three strands of research on bounded rationality—goal systems, heuristics, and evolutionary planning. This analysis of teacher practical reasoning provides a foundation for designing a bridging methodology consisting of a collaboratively constructed (a) heuristic goal system (HGS) representation of the hierarchy of goals and means (heuristics) that underlie a teacher‘s planning decisions with respect to lesson segments used to carry our instruction; and (b) teaching impact analysis (TIA) that connects an innovation‘s lesson structure to a teacher‘s heuristic goal system, and shows how a teacher can gradually adapt his/her current teaching practice in the direction of the innovation in such a way that the teacher considers each step as an improvement. Cases are presented that demonstrate variations of this methodology and its impact on teaching practice.

• Janssen, F.J.J.M. & B. van Berkel (2015). Making philosophies of science education practical for science teachers. Science & Education, 24 (3) 229-258.
• Janssen, F.J.J.M., Grossman, P. & H.B. Westbroek (2015). Facilitating decomposition and            recomposition in practice based teacher education. The power of modularity. Teaching                and Teacher Education, 51, 137-146.
• Wieringa, N., Janssen,  F. J. J. M. Janssen & J. H. van Driel. (2013) Het gebruik van doelsystemen om de interpretatie en implementatie van concept-contextonderwijs door biologiedocenten te begrijpen Pedagogische Studiën, 90(3), 37-55