Samenwerkend

Leren wordt bevorderd als leerlingen en studenten daarbij effectief samenwerken en verantwoordelijkheid delen om een gezamenlijk doel te bereiken.

  • Bevordert samenwerkend leren de leerprestaties?
  • Wat is wederzijdse afhankelijkheid?
  • Wat is effectieve samenwerking?
  • Wat zijn voorwaarden voor effectieve samenwerking?
  • Wat houdt elaboratieve uitleg in?
  • Wat zijn effectieve interactieprocessen?

Wat houdt het in en waarom is het belangrijk?

Samenwerkend leren heeft als kenmerk dat leerlingen en studenten een verantwoordelijkheid delen om een gezamenlijk doel te bereiken. Doordat leerlingen kennis en expertise delen om dit doel te bereiken, is er sprake van wederzijdse afhankelijkheid (Roseth, Johnson, & Johnson, 2008). Leerlingen en studenten hebben elkaar nodig om het doel te bereiken. Samenwerkend leren kan de leerprestaties bevorderen (Roseth et al., 2008; Rohrbeck et al., 2003). Samenwerkend leren kan leiden tot twee soorten leerresultaten: individuele leerprestaties en gezamenlijke groepsprestaties.

Of samenwerken effectief is, hangt af van de interactie tussen leerlingen en studenten tijdens het samenwerken. Effectieve interactieprocessen zijn argumenteren, ideeën aandragen, gelijke participatie, het voortbouwen op elkaars ideeën, checken van wederzijds begrip, het reguleren van het samenwerkingsproces en elaboratie (Van Boxtel, 2004; Kumpulainen & Kaartinen, 2003; Mercer, 2000; Saab, 2012; Barron, 2003; Baker et al., 1999).

Elaboratie kan toegepast worden bij het geven van uitleg en het stellen van vragen. Tijdens het samenwerken kan bijvoorbeeld het geven en ontvangen van elaboratieve uitleg en hulp de leerprestaties bevorderen (Webb & Mastergeorge, 2003), zowel voor de uitleggever als de uitleg ontvanger. Het concept elaboratief heeft hier betrekking op het meer gedetailleerd en onderbouwd hulp bieden. Dit betekent dus niet alleen het antwoord op de vraag geven, maar ook uitleggen waarom.

Effectieve samenwerking is niet vanzelfsprekend. Wanneer leerlingen en studenten niet weten hoe ze effectief kunnen samenwerken, dit bijvoorbeeld nooit geleerd hebben, is er een kans dat samenwerkend leren de leerprestaties niet vergroot. Ook kan er meeliftgedrag plaatsvinden door leerlingen die niets bijdragen aan het samenwerkingsproces maar wel profiteren van de inzet van de anderen.

Leraren kunnen de samenwerking tussen leerlingen en studenten beïnvloeden door bepaalde didactiek toe te passen, bij de voorbereiding op het samenwerken, de inrichting van de samenwerkingstaak, als ondersteuning tijdens de taak.

Voorbereiding op het samenwerken

Leerlingen en studenten weten niet vanzelfsprekend hoe ze effectief kunnen samenwerken. Het geven van een training om samenwerkingsvaardigheden of sociale vaardigheden te leren en te oefenen kan nuttig zijn (Wegerif, Mercer, & Dawes, 1999; Saab et al., 2007).

De inrichting van de samenwerkingstaak

Het bevorderen van de wederzijdse afhankelijkheid van leerlingen en studenten tijdens het samenwerken leidt tot effectievere samenwerking. Een leraar kan de werkvorm zo inrichten dat leerlingen afhankelijk van elkaar zijn en niet zonder elkaar kunnen om de opdracht af te maken. Een voorbeeld van zo’n werkvorm is de ‘Jigsaw methode’, waarbij de leerlingen en studenten in het groepje verschillende, elkaar aanvullende informatie, krijgen die nodig is voor het afronden van de taak. De leerlingen en studenten hebben elkaar dus nodig en zullen wel moeten samenwerken om de taak tot een goed einde te brengen. Belangrijk is dan wel dat zij weten hoe ze effectief moeten samenwerken, wat door een training geleerd kan worden.

Ondersteuning tijdens het samenwerken

Leraren kunnen het samenwerkingsproces ondersteunen door hulp te bieden op momenten dat de interactie niet zo goed verloopt. Uit onderzoek blijkt echter dat leraren hier moeite mee hebben doordat zij niet goed zicht hebben op de interactieprocessen en het effect daarvan op leerprestaties (Van Leeuwen, Janssen, Erkens, & Brekelmans, 2013). Daarnaast is de groepssamenstelling van invloed op effectieve samenwerking. Heterogene groepen met betrekking tot kennisniveau, dus met leerlingen en studenten van verschillend niveau, halen vaak betere leerprestaties dan homogene groepen.

Praktische implicaties

Samenwerken door leraren in de school

Tips voor een productief gesprek tussen leraren en hoe je dat faciliteert in school zijn samengevat:

  • Er is een duidelijk aangewezen gespreksleider, en de rol van gespreksleider varieert per bijeenkomst, zodat er sprake was van een gedeelde verantwoordelijkheid;
  • Er is aandacht voor elkaar leren kennen en de motivatie van leraren om deel te nemen;
  • In de gesprekken worden beurten eerlijk verdeeld, en is er afwisseling in wie er aan het woord is;
  • In productieve gesprekken blijft het niet bij onderling informatie uitwisselen, maar worden ook andere gespreksvormen gekozen, zoals meningsvorming en argumentatie, vraag en antwoord gesprekken, maar ook het maken van plannen voor de toekomst;
  • De inhoud van de gesprekken wordt ondersteund met lesmaterialen, gemaakte producten of video-opnames van lessen, zodat de ideeën en suggesties direct toepasbaar zijn in de klas;
  • Een grootte van drie tot vier leraren is optimaal als je nieuwe materialen of aanpakken wilt ontwikkelen; grotere PLG’s zijn meer geschikt om informatie uit te wisselen;
  • Productieve groepen zijn divers qua samenstelling (leraren van verschillende vakken, met veel of weinig ervaring in samenwerken, met verschillende redenen om deel te nemen). Diverse groepen blijken bleken vaker te zorgen voor ‘out-of-the-box’ denken of nieuwe inzichten.

Onderzoeksprojecten

  • Hybride virtueel onderwijs: interactie tussen leraar, klas en een zieke leerling thuis (NRO)

Aan de hand van een meervoudige case study worden de interactie, sociale betrokkenheid en motivatie voor school van zieke leerlingen, en de rol van leraren hierin, in kaart gebracht. Tevens wordt onderzocht waar technische systemen aan moeten voldoen. Implicaties voor hybride virtueel onderwijs gelden ook wanneer niet-langdurig zieke leerlingen geen onderwijs op school kan of mag volgen.

  • Duurzame ontwikkeling van de school als professionele leergemeenschap (NRO)

Doel van dit onderzoeksproject is inzicht verkrijgen in de voortdurende ontwikkeling van de school als PLG, met een focus op acties die scholen ondernemen, processen die in gang worden gezet en de wijze waarop deze leiden tot duurzame opbrengsten.

  • Professionele leergemeenschappen in het vmbo: effecten van wederzijdse afhankelijkheid op gedifferentieerd onderwijs (NRO)

Onderzoek naar de gespreksvoering en samenwerken van leraren in het vmbo en hoe dit kan worden versterkt. Het proefschrift van Loes de Jong is een van de projecten.

  • IoT Rapid-Proto Labs (Erasmus Knowledge Alliance program)

Drie universiteiten in Europa experimenteren van projectonderwijs en student labs om te komen tot een ingrediënten voor een curriculum voor onderwijs over Internet of Things in het hoger onderwijs.

 Promotietrajecten

 

Wetenschappelijke publicaties

  • Galikyan, I., Admiraal, W., & Kester, L. (2021). MOOC discussion forums: The interplay of the cognitive and the social. Computers & Education, 165, 104133.
  • Guo P., Saab N., Post L.S. & Admiraal W. (2020), A review of project-based learning in higher education: Student outcomes and measures, International Journal of Educational Research 102: 101586.
  • Jong, L. de, Meirink, J., & Admiraal, W. (online first). Teacher learning in the context of teacher collaboration: Connecting teacher dialogue to teacher learning. Research Papers in EducationDOI: 10.1080/02671522.2021.1931950
  • Mouw J.M., Saab N., Janssen J. & Vedder P. (2019), Quality of group interaction, ethnic group composition, and individual mathematical learning gains, Social Psychology of Education 22(2): 383-403.
  • Post L.S., Guo P., Saab N. & Admiraal W.F. (2019), Effects of remote labs on cognitive, behavioral, and affective learning outcomes in higher education, Computers & Education 140: 1-9.

Contactpersoon voor deze bouwsteen
Nadira Saab